Tussendoelen helpen energietransitie vooruit

In februari 2025 werd de pilot MIEK (Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat) regio Moerdijk officieel afgerond. Een unieke samenwerking tussen de provincie Noord-Brabant, het ministerie van Klimaat en Groene Groei, de gemeenten Moerdijk, Drimmelen en Geertruidenberg en het Havenbedrijf Moerdijk. BMC ondersteunde de samenwerkende partijen in bij de versnelling van drie energie-infrastructuurprojecten. Een opvallende conclusie: de pilot leidde niet tot versnelde uitvoering van de projecten. Dat klinkt tamelijk hard, maar het is wel waar. Toch is de pilot wel degelijk geslaagd. In dit artikel delen we de belangrijkste ervaringen en lessen.

De samenwerking binnen de pilot MIEK regio Moerdijk richtte zich op het versnellen van energie-infrastructuurprojecten in de regio. Denk aan het 380kV Station, de Delta Rhine Corridor, de warmteleiding Moerdijk-Amernet en meer lokale projecten zoals Walstroom. De uitkomsten zijn – passend bij de aard van een pilot – paradoxaal. Zo heeft de pilot niet geleid tot versnelde uitvoering van projecten. De invloed en sturing van de deelnemende partijen bleek onvoldoende om effectief invloed uit te kunnen oefenen op de projecten. De projecten zelf hadden allemaal een eigen procedure en dynamiek, waar andere partijen weer invloed op hadden. Bovendien zaten netbeheerders en de industrie in de pilot niet rechtstreeks aan tafel met de deelnemende partijen. En hoewel er veel afstemming was, leidde dit niet tot doorzettingsmacht en gezamenlijke versnellingskracht. Toch heeft de pilot wel degelijk veel opgeleverd én impact gehad.

De kracht van kennisdelen

Wat de pilot vooral bracht, is verbinding. Meer ontmoeting, meer informatie-uitwisseling en meer begrip over de posities en belangen van overheden en Havenbedrijf Moerdijk onderling. Zowel ambtelijk als bestuurlijk. En dat bleek erg waardevol. In complexe ruimtelijke opgaven, zoals de energietransitie, is kennis van elkaars belangen immers cruciaal. Informeel overleg, het blijven voeren van gesprekken en het delen van informatie zorgen voor begrip én bereidheid om waar nodig eigen processen aan te passen. Dit is geen directe versnelling, maar het creëert wel de voorwaarden ervoor. En wellicht heeft het mogelijke vertraging voorkomen.

Gedurende de looptijd van de pilot, die zich primair richtte op energie-infrastructuur, kwam de Ontwerptafel Powerport (die zich richt op alle ruimtevragende projecten) steeds meer langszij. Daardoor verschoof de nadruk geleidelijk van een incrementele (projectmatige) aanpak naar integraal denken en handelen. 

De effecten van de samenwerking in de pilot zijn lastig te meten. Maar ze vormen wel de stille motor achter betere besluitvorming en soepelere samenwerkingsprocessen. Voor een grotere impact zijn andere aspecten van belang. Denk aan directe sturing, mandaat en realisme, en de industrie sneller aan tafel zetten. Op deze aspecten gaan we hieronder nader in.

Directe sturing nodig

Een terugkerende beperking in de pilot was het ontbreken van directe invloed op de projectuitvoering. De pilot werd bemenst door betrokken en deskundige beleidsambtenaren, maar zelden door de functionarissen met directe sturingsmacht. Netbeheerders ontbraken aan tafel, projectleiders waren slechts incidenteel betrokken. Hierdoor was er weinig ruimte om processen bij te sturen. Wel lukte het om via bestuurlijk overleg en bijvoorbeeld de gebiedsregisseur te escaleren, wat tot aandacht op nationaal niveau leidde. De pilot heeft tot deeltjesversnellers (sprintjes) geleid, maar (nog) niet tot een grote, structurele versnellingsbeweging.

Mandaat en realisme

Afstemming over doelen en mandaat bleek cruciaal. Wie zit er aan tafel, en met welk mandaat? Zonder duidelijkheid hierover bestaat het risico dat gesprekken blijven steken in intenties en niet leiden tot concrete resultaten. Tijdens de pilot veranderde de focus meerdere keren. Oorspronkelijk ging het om zeven projecten, later verschoof de aandacht naar bredere thema’s en samenwerkingen. Ook het speelveld veranderde. Nieuwe tafels ontstonden, zoals de Ontwerptafel Powerport en het Programmabureau industriecluster Rotterdam-Moerdijk (PROMO), die taken overnamen of overlapten met bestaande activiteiten van de pilot. Dit vraagt om flexibiliteit: het snel kunnen bijsturen van doelen en het herijken van opdrachten. In de pilot leidde dit er uiteindelijk toe dat een deel van de activiteiten werd stopgezet. Een belangrijke les voor toekomstige trajecten is daarmee: blijf scherp op wat er al gebeurt, voorkom herhaling en zorg dat je flexibel inspeelt op veranderende behoeften.

Industrie sneller aan tafel

Tot slot een oproep die voortkomt uit álle bevindingen: de energietransitie versnellen lukt alleen als overheden, netbeheerders én de industrie sneller en beter samenwerken. Investeringsbeslissingen voor energie-infrastructuur zijn voor de verschillende spelers complex, omvangrijk en grootschalig. Gedurende de pilot, bijvoorbeeld in de contacten met de netbeheerders en de industrietafel, ontstond steeds meer het gevoel van een ‘kip-ei situatie’: een situatie waarin partijen op elkaar wachten om investeringsbeslissingen te nemen. Dit soort beslissingen vraagt om inzicht in nut, noodzaak en doorbraken – lokaal, regionaal en nationaal. Alleen dan ontstaat draagvlak, en alleen dan kunnen goed afgestemde keuzes worden gemaakt. Alleen met overheidspartijen lukt dit niet. Het is de pilot an sich – om bovengenoemde redenen – niet gelukt deze doorbraken te forceren. 

Conclusie

De pilot MIEK regio Moerdijk heeft dan misschien geen dagen gewonnen in de uitvoering van projecten, maar wel diverse waardevolle inzichten opgeleverd in hoe samenwerking, mandaat, flexibiliteit en kennisdeling onmisbare ingrediënten zijn voor de complexe energieopgave waar we voor staan. Hierbij moet wel worden gezegd dat het niet zeker is of de pilot met de bovenstaande aanpassingen wel had bijgedragen aan versnelling. Wel is het de verwachting dat deze intensievere, zachtere samenwerking in latere stadia zal bijdragen aan versnelling (of in ieder geval geen vertraging) van formele hardere besluitvorming die de komende decennia in heel veel opzichten nodig is.

Meer informatie?

Meer weten over de pilot MIEK regio Moerdijk? Of over hoe BMC u kan helpen bij het faciliteren van samenwerking binnen dit soort trajecten? Neem voor meer informatie of een vrijblijvend gesprek contact op met Janine Buijs, managing consultant energietransitie.