Kansen voor vluchtelingen op de arbeidsmarkt: meedoen vanaf dag één

Nieuwkomers die in Nederland asiel aanvragen, moeten daarna vooral lang wachten voordat ze kunnen werken en integreren. De omgang met Oekraïense ontheemden laat zien hoe waardevol het is om vanaf dag één mee te doen in de samenleving. Ook pilots voor asielzoekers en statushouders laten zien dat het anders kan, stelt BMC-adviseur Bert Peterse. ‘Dat het anders moet. Met de krappe arbeidsmarkt kunnen we het ons niet veroorloven om deze groep langs de zijlijn te laten staan. Het is hoog tijd voor een nieuwe benadering.’

Onzekere toekomst

‘De asielketen is ingericht op settle first’, legt Peterse uit. ‘Hierdoor komt de inburgering vaak pas op gang als mensen een verblijfsstatus én een huis toegewezen hebben gekregen. Met de wachttijden bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en de woningnood kan daar zomaar twee jaar overheen gaan. Twee jaar waarin mensen vooral wachten. Asielzoekers zonder verblijfsstatus mogen vanaf 6 maanden na hun asielaanvraag namelijk maar maximaal 24 weken werken. Nadat ze eerst 5 tot 8 weken op een werkvergunning hebben gewacht. Hebben mensen een verblijfsstatus, dan zijn er in principe geen beperkingen meer. Maar zolang ze in een asielzoekerscentrum (azc) wonen, blijft de toekomst onzeker. En vinden werkgevers het onaantrekkelijk om ze aan te nemen. Wie wil investeren in een werknemer die mogelijk naar een andere gemeente of een ander azc verhuist?’

Grote meerderheid blijft

‘Door de lange wachttijden doen we nu niks met deze groep’, gaat Peterse verder. ‘Terwijl 85% van de asielzoekers rechtmatig asiel aanvraagt in Nederland. Een overgrote meerderheid krijgt dus uiteindelijk een verblijfsvergunning. We kunnen flinke winst behalen als deze groep meer mogelijkheden krijgt om te werken voordat ze een verblijfsstatus krijgen. Dat is nu nog erg ingewikkeld.’

Oekraïense ontheemden aan het werk

Hoe anders was het voor mensen uit Oekraïne. ‘Zij mochten door een Europese regeling meteen na aankomst in Nederland aan het werk’, vertelt Peterse. ‘Zonder werkvergunning en ook als ze nog in de noodopvang zitten. We zien bij die groep hoeveel baat zij hierbij hebben. Ze kunnen in hun eigen levensonderhoud voorzien, kunnen hun dag waardevol invullen en hebben het gevoel dat ze meetellen.’

Brede discussie over werk vanuit een azc

Peterse ziet dat door het succes van de work first-aanpak een brede discussie is ontstaan over werken als vluchteling en statushouder vanuit het azc. ‘De Oekraïners die nu aan het werk zijn, laten zien dat het kan. Niet voor niets stelt het demissionair kabinet de komende drie jaar €37,5 miljoen beschikbaar om meer statushouders aan het werk te krijgen. Dit geld gaat naar regionale verbinders, startbanen en subsidie voor werkgevers.’

Uitzendbureau in azc Almere

Verschillende pilots laten zien dat vluchtelingen en statushouders die in een azc wonen wel degelijk willen werken. Peterse haalt een pilot van COA, Randstad en gemeente Almere aan. Om meer mensen vanuit het azc aan werk te helpen, bemande een medewerker van uitzendbureau Randstad de Meedoenbalie op azc Almere. ‘Via deze balie begeleiden de partners azc-bewoners naar passend werk. Uitzendbureaus weten wat de regio nodig heeft en stellen andere vragen aan asielzoekers dan bijvoorbeeld een casemanager. Deze aanpak werkt: na een oproep meldden meer mensen zich dan de 100 waar men vooraf op had gehoopt. In het eerste halfjaar zijn al 21 mensen gekoppeld aan een werkgever.’

Opleiden en gedeelde huisvesting

Een ander voorbeeld is de samenwerking tussen Bouwmensen Apeldoorn en Transitiehuis Gelderland. Transitiehuis Gelderland wil zorgen voor voldoende, kwalitatieve zij-instroom in de sectoren bouw, installatie en elektrotechniek. ‘Ook willen we ervoor zorgen dat medewerkers op de juiste plek terechtkomen’, vertelt projectleider Hans Jacobs. ‘Bouwopleider Bouwmensen Apeldoorn zag dat een steeds groter deel van de zij-instromers bestond uit statushouders. Samen hebben we de opleiding zo aangepast dat hij beter aansluit bij de wensen en behoeften van deze groep. Het opleiden van zij-instromers, zeker met andere opleidingsachtergrond uit een ander land, vraagt immers iets anders dan het bieden van een vakopleiding aan jongeren die net van de middelbare school komen.’

Plan Einstein in Utrecht verzorgt huisvesting voor jongeren en asielzoekers en biedt ruimte voor ontmoeting en ontwikkeling. ‘Bewoners van het azc en de omliggende buurt kunnen met elkaar cursussen en trainingen volgen en activiteiten organiseren. Iedereen kan meedoen en voelt zich onderdeel van de maatschappij. Bovendien komen beide groepen op een laagdrempelige manier met elkaar in contact door de gedeelde activiteiten. Daardoor ontstaan weer nieuwe initiatieven.’

Ga meteen aan de slag

‘Het is een politieke keuze om een systeem van wachten in te richten’, stelt Peterse. ‘Als je breder naar migratie kijkt, zou je juist voor een snelle selectie aan de poort kiezen in een eenvoudig stelsel. Dan weten mensen snel waar ze aan toe zijn en kan de IND, met voldoende capaciteit, veel sneller aanvragen afhandelen. Daarnaast helpt kleinschalige asielopvang die vooral in het teken staat van oriëntatie op iemands toekomst in Nederland en wat daarvoor nodig is. Ga samen aan tafel zitten om iemands vaardigheden en diploma’s in kaart te brengen. Kun je diplomawaardering aanvragen? Wat wil iemand zelf? Is deze informatie helder, dan is de kans op een vlotte en succesvolle match met een werkgever veel groter.’

Tijd voor een systeemverandering

‘De omgang met Oekraïense ontheemden laat zien dat het kan: meedoen vanaf dag 1 in plaats van wachten. Lopende pilots tonen aan dat mensen willen werken. Werkgevers staan hier ook voor open, maar ingewikkelde procedures en korte termijnen houden hen tegen. Hoog tijd dus voor een systeemverandering om deze kansen beter te benutten.’

Meer informatie

BMC ondersteunt gemeenten bij vraagstukken rondom de inburgering van nieuwkomers. Wilt u meer weten? Neem dan voor meer informatie of een vrijblijvend gesprek contact op met Bert Peterse.