9 jul 2020
Leiderschap in crisis: het einde van zelforganisatie?
Kun je top-downsturing combineren met zelforganisatie 1? Een belangrijke vraag nu het stof neerdwarrelt na de coronacrisis. Veel bestuurders reageren op een crisis vanuit een top-downbenadering met het instellen van een crisismanagementteam (CMT) op centraal niveau. Vaak is snel handelen nodig en dit schept duidelijkheid. Maar in organisaties waar zelforganisatie hoog in het vaandel staat, roept het juist verwarring op. Middenmanagement en teams vragen zich af waar ze zelf nog over mogen beslissen, nu en in de toekomst. Dit kan verlammend werken. Wij denken niet dat top-down leiderschap in tijden van crisis het einde betekent van de zelforganisatie. Sterker, ze kunnen prima naast elkaar bestaan.
Verwarring bij het middenmanagement
Tijdens een crisis moeten organisaties veel tempo moeten maken om zaken op orde te krijgen, dat is ook de reden dat een CMT wordt ingesteld. Je ervaart met elkaar een opgewonden snelheid en verbondenheid om doelstellingen te behalen. Ambities die anders vaak lange tijd duren en in projecten worden belegd, worden nu binnen weken of dagen geregeld. Dat is fijn en op dat moment nodig. Maar met een top-downbenadering in tijden van crisis wordt de rol van het middenmanagement onduidelijk. In de zorg was de coronacrisis zo overheersend en had invloed op zo veel onderdelen van de dagelijkse zorgverlening dat in veel organisaties een groot deel van het MT onderdeel uitmaakte van het CMT. Het CMT had de opdracht om de crisis te managen met als doel om goede zorg te blijven verlenen ten tijde van de crisis. Het middenmanagement kreeg vervolgens opdrachten vanuit het CMT om de maatregelen uit te voeren. Het is dan verleidelijk om het CMT ook voor reguliere business in te zetten. Het CMT neemt besluiten die niet direct aan de crisis gerelateerd zijn en die indruisen tegen de principes van zelforganisatie die binnen de organisatie afgesproken zijn. Zo ontneem je eigenaarschap van het middenmanagement dat op inhoudelijke thema’s beslissingen neemt, passend bij de couleur locale.
Crisis maakt status zelforganisatie helder
Op het eerste gezicht lijken top-downcrisismanagement en zelforganisatie dus een tegenstelling. Maar niets is minder waar. We zien vooral dat deze crisis uitvergroot hoe ver teams, ondersteuning en staf zijn in dit proces. Dit kan positief zijn, als een team goed samenwerkt en verantwoordelijkheid neemt. Maar ook minder positief: als een team al niet goed functioneerde, dan zien we dat dit door de crisis wordt versterkt. Wat al niet goed ging, kwam onder een vergrootglas te liggen. Voorbeelden hiervan zijn teams die nog worstelen met hun taakvolwassenheid, leidinggevenden die al moeite hadden om hun team mee te nemen in alle ontwikkelingen komen juist nu onder druk te staan. De suggestie dat de top-downsturing tijdens de crisis de ontwikkeling van zelforganisatie belemmert, trekken wij dan ook in twijfel. Wij zijn van mening dat top-downcrisismanagement en zelforganisatie elkaar niet uitsluiten.
Faciliteer zelforganisatie
De middenmanagers hebben wat ons betreft een sleutelpositie: zij zijn aanspreekpunt voor zowel de teams als voor het CMT. Ze zijn er goed in de kaders te vertalen naar de praktijk en de teams te ondersteunen bij het organiseren en uitvoeren van de crisismaatregelen. Tegelijkertijd zijn zij de hoeders van de ontwikkeling van het team naar meer taakvolwassenheid. Ons advies is om als CMT de middenmanagers niet alle touwtjes uit handen te nemen. Geef ze kaders en duidelijke informatie. Zaken die niet beïnvloed worden door de crisis, kunnen teams gewoon zelf blijven oppakken. Laat hen dat dan ook doen. Zo blijf je trouw aan de principes van zelforganisatie.
Hoe doe jij dat?
Top-down leiderschap in tijden van crisis hoeft niet het einde van zelforganisatie te betekenen. Bestuurders moeten echter wel aandacht hebben voor de verwarring die bij zelforganiserende teams kan ontstaan. Wij zien daarom ook een taak voor het management om tijdens een crisis de verleiding om een crisisteam voor reguliere business in te zetten, te weerstaan en zelforganisatie te blijven faciliteren. Herkenbaar? Hoe breng jij dit in praktijk? We horen het graag!
