Financiële perspectief gemeenten verslechtert nog verder

Helft van de gemeenten moet deze zomer nog een tekort wegwerken

Het financiële perspectief van gemeenten voor de jaren 2022-2025 is – ten opzichte van de jaren 2021-2024 – verder verslechterd. Dat is de voorlopige uitkomst van een BMC-analyse van ongeveer 65 kadernota’s.

Gemeenten maken zich op dit moment op voor hun laatste begroting voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. Zij zetten hun financiële plaatje uiteen in kadernota’s, voorjaarsnota’s of perspectiefnota’s. Deze nota’s zijn de afgelopen weken naar de gemeenteraden gestuurd. Uit een analyse van BMC van ongeveer 65 kadernota’s blijkt dat het financiële perspectief van gemeenten voor de jaren 2022-2025 verder is verslechterd ten opzichte van 2021-2024. De definitieve resultaten van de analyse presenteren wij tijdens een online kennissessie op 24 juni aanstaande, waarvoor u zich nu kosteloos kunt inschrijven.

En het beeld was al slecht...

De financiële situatie van gemeenten was al niet best. Zo bleek uit onze analyse van de begrotingen van gemeenten, gepubliceerd in december 2020, dat zij in 2021 gezamenlijk ongeveer € 1 miljard verwachten in te leveren op hun eigen vermogen. Onlangs nog publiceerde NRC de resultaten van de toezichtsrapporten van de provincies. De uitkomsten liggen aardig in lijn met onze analyse van afgelopen december. 

Ongeveer 40% van de gemeenten heeft vanaf 2025 een tekort

Kijken we naar 2025 en verder, dan staat de helft van de onderzochte gemeenten er slechter voor dan afgelopen najaar, zo valt op te tekenen uit de kadernota’s. Gevolg is dat ongeveer 40% van de onderzochte gemeenten op dit moment nog geen structureel sluitende meerjarenbegroting (vanaf 2025) kan presenteren. Voor deze gemeenten is er deze zomer nog werk aan de winkel. Kleine en middelgrote gemeenten lijken verhoudingsgewijs vaker een sluitende begroting te kunnen presenteren dan de 100.000+ gemeenten.

De jaren tot en met 2024: het omgekeerde beeld

De eerste jaren van de meerjarenbegroting laten een omgekeerd beeld zien. Ongeveer 60% van de gemeenten heeft een tekort over de jaren 2022 t/m 2024. Dit lijkt zich sterker voor te doen bij de gemeenten tot en met 50.000 inwoners dan bij de grotere gemeenten.

Een derde heeft zowel incidenteel als structureel een tekort

Ongeveer een derde van de onderzochte gemeenten presenteert zowel incidenteel (over de jaren 2022 t/m 2024) als structureel een tekort in hun kadernota’s. Voor deze gemeenten wordt het dan ook een extra uitdaging om een begroting op te stellen die de toets van de toezichthouder kan doorstaan.

Nog geen rekening gehouden met recente financiële berichten…

Extra rijksbijdrage voor de Jeugdzorg: een verlichting voor het incidentele saldo

Vorige week werd duidelijk dat het Rijk voor 2022 een bedrag van € 1,3 miljard beschikbaar stelt om gemeenten te compenseren voor de hogere kosten voor de Jeugdzorg. De meeste gemeenten hadden hiermee nog geen, of maar beperkt, rekening gehouden. Voor het incidentele beeld is dit voor menige gemeentebegroting een welkome oplossing.

De meicirculaire legt daarentegen druk op latere jaren

De meicirculaire 2021, die op 31 mei werd gepubliceerd, laat een ander beeld zien. Met name voor de latere jaren – vanaf 2023 – signaleert de meicirculaire een verlaging ten opzichte van het beeld van mei 2020. Dit betekent dat gemeenten die zijn uitgegaan van het beeld van 2020 te maken krijgen met een groter tekort.

De herverdeling van het gemeentefonds werpt zijn schaduw vooruit

In februari 2021 zijn de voorlopige uitkomsten van de herverdeling van het gemeentefonds gepresenteerd. Op dit moment wordt er gewerkt aan de aanpassing van het model en ook de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) brengt nog een advies uit. Een herverdeling kent voordeel- en nadeelgemeenten. Maar onder de nadeelgemeenten zitten zowel ‘arme’ als ‘rijke’ gemeenten. Ongeveer 30% van de onderzochte gemeenten houdt in de kadernota rekening met mogelijke effecten van de herverdeling van het gemeentefonds.

Een kwart houdt nu al rekening met extra middelen voor de Jeugdzorg

Gemeenten hebben van de toezichthouders toestemming gekregen om in hun meerjarenbegroting rekening te houden met een hogere rijksbijdrage voor de Jeugdzorg dan tot nu toe feitelijk is toegezegd. De verkiezingsprogramma’s van de landelijke politieke partijen geven aan dat daarbovenop nog extra middelen beschikbaar moeten komen. Voor 2022 is dit inmiddels geëffectueerd. Ongeveer 25% van de onderzochte gemeenten gaat ervan uit dat ook in de jaren na 2022 een hogere rijksbijdrage beschikbaar komt, bovenop hetgeen waar ze van de toezichthouders al rekening mee mochten houden. Of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren, zal tijdens de kabinetsformatie duidelijk worden.

Een balanceeract voor gemeenten….

Financiële dilemma's en oplossingen voor gemeenten

Deze maand organiseert BMC drie online kennissessies binnen het thema 'Van complexe opgaven naar concreet perspectief'. In de derde deelsessie, die plaatsvindt op 24 juni, gaan we met name in op de financiële dilemma’s waar gemeenten op dit moment voor staan, mede in relatie tot de herijking van het gemeentefonds, én de oplossingen. Ook presenteren we de definitieve uitkomsten van ons onderzoek naar de gemeentelijke kadernota’s. U kunt zich nu kosteloos aanmelden voor deze kennissessie.

Meer informatie

Wilt u meer informatie over dit onderwerp? Neem contact op met een van onze adviseurs.