Met data naar een betere jeugd- en onderwijspraktijk

De vraag om datagedreven te werken neemt toe. Gemeenten, jeugdhulpaanbieders, samenwerkingsverbanden en scholen beschikken over veel data uit verschillende bronnen. Bijvoorbeeld over zorggebruik, maar ook over ontwikkelingen in de populatie en netwerken in de buurt of gemeente. In de praktijk blijkt er nog een wereld te winnen bij het inzetten van deze data. Wat is er nodig om van losse data te komen tot een betekenisvol geheel dat meerwaarde biedt in beleid en uitvoering? We laten de mogelijkheden zien aan de hand van twee praktijkvoorbeelden op het snijvlak van jeugd en onderwijs.

Data kunnen zowel het startpunt als het sluitstuk zijn bij datagedreven werken. In het eerste geval is er wel het bewustzijn dat data beschikbaar zijn en benut kunnen worden, maar is nog niet precies duidelijk welk beleid of uitvoering hier beter van wordt. Een voorbeeld is de analyse van data over gebruikte zorg. Er worden veel data verzameld, maar niet zelden zien we dashboards met een schat aan data zonder dat beleidsmakers, managers of uitvoerders hier iets mee doen. Ze weten simpelweg niet wat ze met die data kunnen.

Gewend aan keuzes op basis van visie, ervaringen en casuïstiek

Daarnaast zien we ook dat beleidsmakers en uitvoerders het vaak lastig vinden om  vanuit de inhoudelijke opgave een vertaling te maken naar data-inzichten die kunnen helpen bij het objectiveren van beleid. Ze zijn van oudsher gewend om hun keuzes te baseren op visie, beleidsteksten, ervaringen en casussen. In deze gevallen bepalen (netwerken van) professionals, ervaringen uit casuïstiek en opvattingen van beleidsmakers en uitvoerders welke keuzes worden gemaakt. Data worden in dat geval alleen ingezet als sluitstuk, bijvoorbeeld voor het opleveren van managementinformatie.

Wat ons betreft zijn data zowel het startpunt als het sluitstuk van een vraagstuk. Het gaat om het samenspel tussen inhoud en data. Dat samenspel maakt het mogelijk om inhoudelijke doelen te vertalen naar informatievragen. Vanuit die vragen kan men de passende data-inzichten verzamelen en benutten bij het maken van onderbouwde keuzes voor de praktijk.

Praktijkvoorbeeld 1: Wijkportretten op het snijvlak van jeugd en onderwijs

De gemeente Utrecht en het Samenwerkingsverband Utrecht PO waren gezamenlijk op zoek naar data-inzichten die kunnen helpen om kinderen in de wijk een passende onderwijsplek en passende ondersteuning te bieden. De ambitie was om jeugdhulpdata en onderwijsdata op buurt- en wijkniveau te ontsluiten om zo meer zicht te krijgen op de ondersteuningsvraag, het aanbod en de kansen voor verbinding en versterking. Een projectgroep vanuit beide organisaties ging met deze vraag aan de slag. In eerste instantie was de vraag sterk gericht op de data. Welke data zijn beschikbaar? Hoe kunnen we deze koppelen? Welke inzichten halen we hieruit? 

De dataverzameling leverde ook ongemak op, omdat het besef ontstond dat een grote verzameling aan data niet per se leidt tot betere ondersteuning van kinderen. Bij de analyse van data is dus ook een link met de uitvoeringspraktijk nodig.

Op basis van globale buurt- en wijkprofielen (onder andere zorggebruik, armoede, inkomen, bevolkingssamenstelling en leeftijdsopbouw) zijn gesprekken gevoerd met medewerkers van organisaties die werken voor gezinnen en kinderen in de wijk. Denk aan de jeugdverpleegkundige, leerplichtambtenaar, medewerkers van het buurtteam jeugd, consulenten passend onderwijs, sportorganisaties, intern begeleiders en directies van basisscholen. Die gesprekken leverden aanvullende inzichten op. Bijvoorbeeld dat er veel vragen zijn rond armoede, taal en gezondheid. Zo vroeg de jeugdverpleegkundige zich af of bepaalde gezondheidsklachten echt zo vaak voorkomen. Ook voerden we het gesprek met scholen over de vraag in hoeverre stress en faalangst bij kinderen samenhangt met de verwachtingen van ouders. Veel organisaties gaven aan behoefte te hebben aan onderbouwing van hun eigen waarnemingen.

Scherp zicht op actuele vraagstukken

De gesprekken leverden een goede inhoudelijke verdieping op. Als afronding van de onderzoeksfase ging de projectgroep op de fiets door de wijk, begeleid door een van de buurtmedewerkers. Zo kregen de data en de inhoudelijke inzichten nog meer kleur en diepte. De onderzoeksfase leverde scherp zicht op actuele vraagstukken en zorgen.

Vanuit een analyse is vervolgens de vraag gesteld: welke informatie, en dus ook welke data, kunnen helpen om deze vragen en problemen nog scherper te duiden en te voorzien van aanknopingspunten voor het verbeteren van de uitvoering?

Waar data eerst het vertrekpunt waren, zijn ze nu verbonden met de inhoudelijke vragen. Dat maakt dat de dataverzameling en -ontsluiting veel gerichter wordt. Ook is er scherper zicht op de gebruikswaarde van de data-inzichten. In de gesprekken gaven professionals bijvoorbeeld aan dat zij in hun netwerkoverleggen behoefte hebben aan onderbouwing met feiten. Ook wilden ze de mogelijkheid om beelden en ervaringen te toetsen. Hiervoor wordt nu een passend informatieproduct gemaakt, bijvoorbeeld in de vorm van een dashboard of infographics.

Praktijkvoorbeeld 2: Inzicht in leerlingstromen tussen samenwerkingsverbanden in een regio

Vanuit het Samenwerkingsverband Primair Onderwijs Westland (SPOW) kregen we een hulpvraag over leerlingstromen. Elk samenwerkingsverband (swv) heeft, in meer of mindere mate, te maken met grensverkeer. Denk aan leerlingen die binnen de grenzen van het ene swv wonen, maar onderwijs volgen in een aanpalend swv. Dat gebeurt bijvoorbeeld als ouders de voorkeur hebben voor een school in een andere svw-regio of als een school in een ander swv een andere vorm van gespecialiseerd onderwijs biedt.

Onderwijsplekken voor leerlingen buiten de regio?

SPOW stelde zichzelf de vraag in hoeverre zij een ontvangend swv zijn. Met andere woorden: zijn er meer leerlingen die van ‘buiten’ (een ander swv) naar scholen gaan die onder het SPOW vallen of andersom? SPOW vroeg ons onderzoek te doen naar de leerlingstromen en het inkomend en uitgaand grensverkeer met de omliggende samenwerkingsverbanden in kaart te brengen.

In het onderzoek is gebruikgemaakt van openbare en eigen databronnen om visueel te maken hoeveel leerlingen binnen en buiten het swv naar school gaan. Dit is in beeld gebracht voor alle verschillende onderwijstypes, op school- en swv-niveau. Daarnaast maakten we een analyse van de bekostiging die de verschillende leerlingen met zich meebrengen.

Uit dit onderzoek werd duidelijk dat SPOW een ontvangend samenwerkingsverband is voor één bepaalde doelgroep en niet voor de andere groepen leerlingen. Het gaat hierbij om een specifieke groep zorgleerlingen, die  onderwijs nodig heeft in kleine klassen, met daarbij veel extra zorgondersteuning. Met deze kennis kan SPOW nu het gesprek aangaan met de betrokken scholen en omliggende samenwerkingsverbanden om te komen tot passende afspraken.

Benut ook de kracht van data

Nut en noodzaak van datagedreven werken, wordt algemeen erkend. Ondanks zorgen over privacy en de kwaliteit van data zien wij in de praktijk dat data van grote meerwaarde kunnen zijn bij het onderbouwen van (beleids)keuzes. Dit begint met een gedegen analyse van de context en de inhoudelijke opgave. Vervolgens gaat het over de match met de juiste data en het vertalen daarvan naar beleid en uitvoering. Met onze praktijkvoorbeelden laten we zien dat data altijd in het hart van de inhoudelijke opgave zitten, of ze nu het startpunt of het sluitstuk zijn. Dat vraagt een innige samenwerking tussen ‘mensen van de inhoud’ en ‘mensen van de data’. Die samenwerking start met het vinden van elkaar en helder hebben wie welke rol en expertise heeft.

Wilt u data ook inzetten als onderdeel van uw werkwijze? Of meer informatie over de praktijkvoorbeelden? Neem dan contact op met Wieneke Swüste of Heleen Rijnkels. Zij helpen u graag verder.