19 nov 2020
Gegevensuitwisseling is succesfactor voor integraal werken in het sociale domein
Meer samenhang tussen zorg, jeugdhulp en participatie en passende ondersteuning van mensen. Dat is het doel van de decentralisatie van het sociale domein naar gemeenten. Een ingrijpend transformatieproces, want gescheiden domeinen moeten nu eendrachtig samenwerken onder het motto: ‘één gezin, één plan, één regisseur’. Daarbij is goede gegevensuitwisseling een essentieel onderdeel. Dat krijgt echter niet altijd de aandacht die nodig is. Vooral omdat gegevensuitwisseling in de praktijk vaak wordt gezien als een technische opgave. Een opgave waarbij we bovendien culturele verschillen tussen de traditionele domeinen ‘werk en inkomen’ en ‘zorg’ moeten overbruggen.
Gegevensuitwisseling blijkt succesfactor
Gegevensuitwisseling is echter een succesfactor van belang voor de transformatieopgave. Dat blijkt uit recent onderzoek van de Universiteit Twente en BMC, gefinancierd door Instituut Gak. Dit onderzoek focust op de begunstigende en belemmerende factoren voor gegevensuitwisseling in het sociale domein vanuit het gemeentelijke perspectief Werk en Inkomen. Er is onderzocht op welke wijze juridische, organisatorische en professionele factoren van invloed zijn op de gegevensuitwisseling in het sociale domein. Het onderzoek laat zien dat een goede gegevensuitwisseling het integraal werken in het sociale domein kan versterken. Downlaod het uitgebreide rapport onderaan deze pagina.
Het onderzoek over gegevensuitwisseling
Het onderzoek over gegevensuitwisseling bestond uit literatuuronderzoek en diepte-interviews. Daarnaast is ook gebruikgemaakt van een ‘community of practices’, bestaande uit professionals met kennis van en ervaring met de problematiek van gegevensuitwisseling binnen het sociale domein. Aan de hand van stellingen gaven zij inzicht in de huidige werkzame praktijk en in de wijze waarop professionals met belemmeringen omgaan bij gegevensuitwisseling in het sociale domein. De eerste community of practice vond plaats op 28 november 2019. De tweede was gepland in april 2020 en ging vanwege coronamaatregelen niet door. Via casestudy’s en de interviews kunnen we toch oplossingsrichtingen aanwijzen, die bijdragen aan betere gegevensuitwisseling. En daarmee aan samenwerking in het sociale domein. Op verzoek van Instituut Gak hebben de onderzoekers ook gekeken naar het nieuwe conceptwetsvoorstel Aanpak meervoudige problematiek sociaal domein (Wams), dat werd gepubliceerd tijdens de uitvoering van het onderzoek. Omdat een wettelijk kader voor gegevensuitwisseling in het sociale domein van belang is, hebben we een analyse gemaakt van het wetsvoorstel in relatie tot de gestelde onderzoeksvragen.
Juridische grondslag voor gegevensuitwisseling
Momenteel ontbreken de benodigde grondslagen om tussen de domeinen gegevens uit te wisselen. Dit maakt het voor professionals onmogelijk om over de volle breedte van het sociale domein hun werk te doen. Dit probleem wordt door de toekomstige Wams ondervangen. B&W krijgt dan ruime bevoegdheden voor de specifieke inrichting van gegevensuitwisseling binnen de gemeente. Er ligt een expliciete opdracht aan elk college van B&W om werkprocessen te beschrijven en werkinstructies te maken hoe professionals in de praktijk met gegevensuitwisseling moeten omgaan.
Cultuurverschillen bij gegevensuitwisseling
Niet de manier waarop de samenwerking is gestructureerd, maar de manier waarop gegevens worden uitgewisseld, is bepalend voor succes. Professionals die gericht zijn op Wmo en de Jeugdzorg, hebben een sterk hulpverlenende attitude. Professionals die zich bezig houden met de participatiewet, reageren vooral vanuit het paradigma dat cliënten zo snel mogelijk naar werk moeten worden geleid. Dit cultuurverschil is groot en leidt tot zeer verschillende interpretaties van samenwerking en ook tot andere werkvormen. De uitwisseling van gegevens kan leiden tot vergroot wederzijds begrip en samenwerking.
Software en systemen bij gegevensuitwisseling
Bij gebrek aan landelijke afspraken over gegevensuitwisseling is het niet mogelijk standaard oplossingen in software te realiseren. Lokaal maatwerk is nodig. Het is daarmee van belang dat regelmatig geëvalueerd wordt of de wet- en regelgeving nog correct in de software is doorvertaald. Ook is privacy een niet te missen onderdeel van het inkoopproces van software geworden. Vaak ligt het ambtelijk opdrachtgeverschap voor privacy bij bedrijfsvoering, terwijl het opdrachtgeverschap voor inhoudelijke functionaliteit bij het management van het sociale domein ligt. Samenwerking tussen deze partijen is dus van groot belang. Gegevensuitwisseling is nog niet tussen alle ketenpartners vanzelfsprekend en gebeurt nog vaak ad hoc. Wel ontstaan steeds vaker steeds samenwerkingsafspraken, waarbij ook ruimte is voor gegevensuitwisseling.
Kaders voor gegevensuitwisseling
Het werken met persoonsgegevens vraagt nieuwe competenties van professionals in de uitvoering. Het gaat om ‘integraal’ kijken, samenwerken, vaardigheden om een gesprek te kunnen voeren, het verkrijgen van toestemming en het kunnen omgaan met administratieve systemen. Hierbij hebben professionals duidelijke kaders nodig. Samenwerking door professionals uit verschillende organisaties wordt beperkt doordat kaders ontbreken, of niet aansluiten. Werkinstructies moeten daarom nadrukkelijk niet alleen de eigen organisatie, maar ook andere partijen omvatten. En ze moeten in samenspraak worden opgesteld. Bij gegevensuitwisseling moet steeds de vraag worden gesteld: welke informatie moet worden gedeeld?
Investeren in competenties professionals
Professionals willen vaak wel integraal werken. Verantwoordelijkheid voor het delen van gegevens kan mogelijk het best zo laag mogelijk in de organisatie worden georganiseerd. In de praktijk gebeurt dit al veel: professionals zoeken elkaar informeel op rond specifieke casuïstiek. Belangrijk punt van aandacht is de klant vroegtijdig en continu te betrekken bij de ontwikkeling van zijn of haar dossier en het belang van gegevensuitwisseling daarin. De ontwikkeling van al deze competenties vergt voortdurend investeren in de professional wat betreft kennis, samenwerken en dienstverlening.
Meer informatie
Bent u geïnteresseerd in het volledige onderzoek? U kunt het rapport 'Vinden en verbinden. Gegevensuitwisseling ten behoeve van integraal werken in het sociaal domein vanuit het gemeentelijk perspectief Werk en Inkomen' hieronder downloaden. Wilt u meer informatie over het onderwerp of heeft u vragen over het onderzoek? Neem dan contact op met Rob van Hilten.
