Versterken van maatschappelijke weerbaarheid is meer dan een technische operatie

Toenemende geopolitieke spanningen, hybride dreigingen, klimaatverandering. Gemeenten staan voor een groeiende reeks nieuwe uitdagingen die allemaal om één ding vragen: maatschappelijke weerbaarheid. In de kern gaat deze uitdaging over het veiliger maken van onze samenleving. Gemeenten gaan daarvoor aan de slag met inwoners, de veiligheidsregio’s, het bedrijfsleven en andere maatschappelijke partners. BMC-adviseurs Winnifred Laman en Anita Keita vertellen hoe gemeenten met deze uitdagingen om kunnen gaan. 

De regering roept gemeenten en inwoners op om zich voor te bereiden op crises, met als uiteindelijk doel de veiligheid te vergroten. Gemeenten spelen daarin een sleutelrol. Zij staan het dichtst bij inwoners én bij lokale partners die in tijden van crises het verschil kunnen maken. Winnifred: ‘Maar het is geen puur gemeentelijk vraagstuk. Deze opgave vergt een maatschappijbrede aanpak. En dat is in de praktijk vaak complex.’ ‘Het is een vraagstuk voor ons allemaal, als mensen’, beaamt Anita. ‘Hoe ondersteunen we elkaar? Die vraag is natuurlijk niet nieuw, maar nu wel weer urgent.’

Nieuw terrein

Hoewel die vraag niet nieuw is, is maatschappelijke weerbaarheid wel grotendeels een nieuw terrein. Winnifred ziet dat gemeenten veelal met onderdelen van dit vraagstuk aan de slag gaan. ‘Gemeenten willen vaak eerst de eigen basis op orde brengen. Inzichtelijk hebben welke bedrijfsprocessen ze moeten kunnen blijven uitvoeren in de eerste 72 uur van een crisis en wat ervoor nodig is om dat te realiseren. Daarmee gaan ze dan aan de slag.’ 

‘Ze volgen daarbij de Handreiking weerbaarheid en veerkracht op lokaal niveau van de VNG’, gaat Winnifred verder. ‘Maar gemeenten zoeken naar een manier om die handreiking naar hun lokale situatie te vertalen. Wij zien ook veel verschillen in de samenwerking tussen gemeenten en hun veiligheidsregio. Die samenwerking is onontbeerlijk. De veiligheidsregio is immers dé crisisorganisatie die inzicht heeft in waar de vitale belangen in de gemeenten zich bevinden, risicoanalyses opstelt en de hulpverleningsdiensten inzet bij crises.’

Spanning tussen capaciteit en urgentie

Anita stelt: ‘Die lokale vertaling kan in mijn ogen beter als je ook maatschappelijke partners en inwoners betrekt. En oog hebt voor wat zij in een crisissituatie kunnen bijdragen en wat ze van jou als gemeente nodig hebben om dit te versterken. Zo benut je wat er al is, laat je je helpen als gemeente en wordt de opgave wat behapbaarder.’

‘Dat is een verschil tussen wat je idealiter zou zien en de praktijk waar we meestal mee te maken hebben’, stelt Winnifred. ‘Gemeenten worstelen met beperkte capaciteit en hebben veel opgaven tegelijk. Daar ligt ook een politieke keuze: wat doe je met de beperkte middelen nu ook maatschappelijke weerbaarheid er als taak bij komt?’

Structureel contact

Dat is volgens Anita precies de valkuil waar gemeenten vaak in vallen. ‘Gemeenten gaan van urgente kwestie naar urgente kwestie en schieten in een reflex om alles zelf op te pakken. Want er is geen capaciteit om de mogelijke rol van informele organisaties te onderzoeken. Terwijl: als je die structurele contacten al hebt, bijvoorbeeld samen met het opbouwwerk, hoef je niet meer op zoek. Dan kun je die organisaties direct om hulp vragen. Zij kunnen bijvoorbeeld zorgen voor de ondersteuning van mensen die niet zelfredzaam zijn. Zodat gemeenten de handen vrij hebben voor vitale processen. Zonder structurele relaties met informele organisaties doen gemeenten zichzelf echt tekort.’

Ze haalt daarbij een voorbeeld aan: ‘Wij hebben onlangs een gemeente en 20 stichtingsbesturen die 20 gemeenschapshuizen beheren, in een co-creatieproces ondersteund in hun zoektocht naar wat die stichtingen nodig hebben van de gemeente. Met als resultaat dat er afspraken zijn gemaakt over ontzorging op onderhoud en instandhouding van de gebouwen. Zodat de vrijwillige besturen zich kunnen focussen op hun sociale functie.’ 

Noodsteunpunten in gemeenten

Volgens Winnifred en Anita kunnen gemeenten en deze stichtingen in samenspraak dit soort plekken ook aanwenden als noodsteunpunt. Een plek waar mensen informatie kunnen krijgen in geval van een crisis en van waaruit de communicatie plaats kan vinden. Maar dan moeten gemeenten wel weten dat deze plekken er zijn én er contact mee houden.

Anita legt uit hoe dat werkt: ‘Wat je niet wil, is als gemeente een checklist opstellen voor noodsteunpunten en daar bestaande ontmoetingsplekken naast leggen. Om dan te besluiten dat ze niet voldoen. Dan gooi je het kind met het badwater weg. De gemeente uit het voorbeeld kan, op basis van de relatie en het onderling vertrouwen, de checklist delen en de gemeenschapshuizen vragen om mee te denken. En zie dan wat voor energie er gaat ontstaan.’

Maatschappelijke initiatieven passen niet in een mal

Er zijn verschillende redenen waarom dit langdurig contact er nu nog niet altijd is, vertelt Anita. ‘Gemeenten zijn gewend om in domeinen te werken, met professionals en vastgestelde opdrachten. Informele organisaties passen niet altijd in die mal. Ze worden gedragen door vrijwilligers en zijn “van zichzelf”. Soms leven er bij gemeenten ook zorgen over de continuïteit van dergelijke organisaties. Uit onderzoeken blijkt steeds weer dat die angst ongegrond is.’ Initiatieven van inwoners zijn bovendien vaak niet schaalbaar. Wat werkt in de ene wijk, werkt niet in de andere. Dit alles vraagt om andere manieren van samenwerken en een cultuurverandering in de ambtelijke organisatie. En dat start bij het aangaan van contacten met die plekken. 

Klaar voor de toekomst

De opdracht voor maatschappelijke weerbaarheid is om samen te werken aan onze veiligheid en ervoor te zorgen dat we minimaal 72 uur zelfredzaam zijn. Winnifred: ‘Er zijn verschillende manieren om aan die opdracht te voldoen. Wij ondersteunen gemeenten bij het werken aan maatschappelijke weerbaarheid. Wij adviseren een programmatische aanpak om de technische, veiligheidskant en de kant van het maatschappelijke weefsel in samenhang aan te pakken en elkaar te laten versterken.’ 

Over BMC

BMC verbindt de ‘harde’ bedrijfscontinuïteit met de ‘zachte’ aanpak van sociale cohesie. Met onze integrale aanpak ondersteunen we gemeenten om dit vorm te geven, samen met inwoners, veiligheidsregio’s, maatschappelijke partners en bedrijven. Zodat zij samen een onmisbaar maatschappelijk vangnet vormen.