Vandaag bedacht, morgen uitgevoerd

Over de kracht van de kleine(re) gemeenten 

De kracht van klein. Met dat motto bepleit de K80, platform van gemeenten tot ongeveer 25.000 inwoners, haar zaak. De kracht van klein is nodig, aldus de K80. Door de nabijheid van inwoners, ondernemers en maatschappelijke partners kunnen juist de kleinere gemeenten snel stappen zetten en vertrouwen geven aan initiatieven die oplossingen bieden voor de grote vraagstukken: klimaat, woningbouw, leefbaarheid. Kleinere gemeenten zijn van toegevoegde waarde in het lokaal openbaar bestuur van Nederland, aldus het netwerk K801.

 

vlnr: Ester Weststeijn, voorheen burgemeester Rozendaal, Ineke van Gent, burgemeester Schiermonnikoog 

Mevrouw Weststeijn is per 22 september 2025 overgestapt naar de gemeente IJsselstein en was ten tijde van dit gesprek burgemeester van Rozendaal.

Een krachtige belofte. Adviesbureau BMC onderzoekt hoe dit nu werkt in de dagelijkse praktijk, die kracht van klein. In gesprek met zes burgemeesters, in drie dubbelinterviews, komen de succesfactoren én de zorgen voorbij. Ineke van Gent (burgemeester Schiermonnikoog, 988 inwoners) en Ester Weststeijn (destijds burgemeester Rozendaal, 1845 inwoners) bijten het spits af. 

Het herindelingsspook verjagen met een beetje hulp van bovenaf

Na een periode van relatieve rust ziet de K80 recent een toename van het aantal herindelingen. Dat komt vooral door een disbalans tussen (wettelijke) taken en beschikbare middelen. Kleinere gemeenten worden relatief hard geraakt door bezuinigingen. In plaats van eerste overheid zijn gemeenten op veel terreinen de facto uitvoeringsorganisaties van het rijk geworden. Daarmee verdwijnt de kracht uit het 

lokaal bestuur. Vooral het klein lokaal bestuur. Om dat te keren, vraagt de K80 om meer regelruimte en beleidsvrijheid. 

Van Gent en Weststeijn vertellen hoe kleine gemeenten daar optimaal van kunnen profiteren. Van Gent: ‘Schiermonnikoog heeft een unieke positie als kleinste gemeente van Nederland. Daardoor kunnen besluiten snel worden genomen en uitgevoerd. Niet kletsen maar poetsen!’ Weststeijn: ‘In het dagelijks bestuur van onze kleine gemeente merk je dat er steeds gezocht wordt naar creatieve oplossingen: hoe kan het wél! Dat maakt ook dat we improvisatievermogen hebben, pragmatisch zijn en wendbaar.’ 

Hoe krijgen we vierkante blokken in ronde gaten? 

Daar waar grotere gemeenten met behulp van een mix van lijnmanagement, programmamanagement, opgavemanagement en gebiedsmanagement medewerkers en afdelingen met elkaar laten samenwerken is de afstemmingsbehoefte in kleinere gemeenten een non-issue. Alle medewerkers zijn overal een beetje van. Ook de burgemeesters. De uitvoering staat centraal. 

Weststeijn: ‘Werken voor een kleine gemeente trekt een bepaald type mens aan: generalisten die zich prettig voelen bij de combinatie van strategisch en uitvoerend werk, en die graag ‘hun eigen winkeltje’ runnen, met veel zeggenschap over hun werkpakket. Daar zijn we blij mee! Daarnaast is werken met externe krachten soms gewoon noodzaak, bijvoorbeeld bij specialistische functies als informatiebeheer. Het mooie daarvan is dat dat innovatie kan brengen en de kwaliteit kan verhogen. En werken in Rozendaal is kennelijk zo leuk, dat we al een aantal mensen die op inhuurbasis bij ons gestart zijn, hebben weten te verleiden tot een vaste aanstelling!’ 

Van Gent: ‘Schiermonnikoog is een kleine eilandgemeente, met alle voor- en nadelen van dien. Werken op een eiland is fundamenteel anders dan elders. Dat kunnen we nog meer in onze werving gebruiken, evenals het feit dat het hier ook aantrekkelijk is voor jonge mensen. Het is hier een leuke en leerzame plek! Overigens is vaste medewerkers in dienst hebben niet heilig voor ons. Het is niet meer dan logisch dat we in samenwerking met andere Waddeneilanden werken met tijdelijke krachten en externe inhuur.’ 

Wat kleine gemeenten parten speelt is het ongelijke speelveld op de arbeidsmarkt: grotere gemeenten kunnen hun medewerkers voor vergelijkbaar werk meer betalen. Als de burgemeesters nog even doorspreken over aantrekkelijk werkgeverschap, komen ze tot dezelfde conclusie: ‘In een kleine gemeente zit aantrekkelijk werkgeverschap niet in standaard arbeidsvoorwaarden. Het zit veel meer in het bijzondere karakter van het werk: breed, betrokken, dichtbij, en altijd in beweging.’ 

Uitvoeringskracht door gemeenschapskracht 

Deel uitmaken van een kleine gemeenschap heeft een positief effect op de uitvoeringskracht in een gemeente, zo blijkt. Weststeijn: ‘De betrokkenheid en inzet van inwoners is bijzonder. Je zou kunnen zeggen dat ‘de gemeente’ en ‘de gemeenschap’ bijna een en hetzelfde zijn. Inwoners voelen zich medeverantwoordelijk. Dat uit zich bij ons onder andere in initiatieven als de werkgroep duurzaamheid, en een groep die een Dorpendeal voorbereid. Die betrokkenheid versnelt processen en maakt het mogelijk om beleid te ontwikkelen dat breed gedragen wordt. Er zijn heus wel eens spanningen over eigenaarschap of tempo, maar het gezamenlijke doel blijft vooropstaan. Men wil samen leven én werken in deze gemeenschap.’ 

Van Gent: ‘Ook Schiermonnikoog kent een diepgewortelde gemeenschapszin, in het Fries ‘Mienskip’. Dat is de vanzelfsprekende wederzijdse betrokkenheid tussen eilandbewoners. We zien dat inwoners veel taken op zich nemen buiten hun eigen werk: van deelname aan koren en biljartclubs tot vrijwillige inzet bij de brandweer, de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij, mantelzorg en 24-uurszorg. Als je het kunt, dan doe je iets voor de gemeenschap; dat hoef je niet te vragen. De containerramp in 2019 is voor mij een treffend voorbeeld van die gemeenschapskracht. Die crisis bracht het beste in de Mienskip naar boven: zelforganisatie, inzet en solidariteit.’ 

Geen Tweede Kamer in de gemeenteraad 

Wie ‘kleine gemeente’ zegt, zegt ‘korte lijntjes’. Van Gent: ‘De bestuurlijk-ambtelijke lijnen zijn op Schiermonnikoog inderdaad heel kort, soms misschien wel te kort. Het fijne aan een kleine gemeenschap is dat vrijwel iedereen elkaar kent, inclusief de burgemeester. Dat zorgt voor toegankelijkheid en snelheid. 

Weststeijn: ‘Ik herken die spagaat van voor- en nadelen aan het zijn van een kleine gemeente. Juist de nabijheid kan in een kleine gemeente als de onze een grote kracht zijn, maar er is ook een bron van spanning en zorg rond rolduidelijkheid, rollenscheiding en rolwisseling. In mijn eigen werk probeer ik bewust rollen te combineren: die van parttime bestuurder en parttime ambtenaar. Dat was ook expliciet opgenomen in mijn functieprofiel toen ik als burgemeester begon in Rozendaal: een meewerkend voorvrouw. 

‘Uitgesproken politieke keuzes maken in een kleine gemeenteraad kan ingewikkeld zijn. Professioneel en privé schuren vaak vlak langs elkaar; je bent raadslid, maar ook elkaars buurman of golfmaat. Die sociale verwevenheid maakt het nemen van lastige besluiten extra gevoelig. Daarnaast is onze politieke context een heel andere dan die op landelijk niveau. In Rozendaal zijn drie lokale partijen actief, die je niet op nationaal niveau terugvindt. Dat maakt het politieke speelveld minder ideologisch en meer pragmatisch.’ 

Van Gent noemt het politieke spel op lokaal niveau fascinerend en bij uitstek interessant: ‘Inwoners hechten grote waarde aan het behoud van zelfstandigheid, maar dat vraagt ook om investeringsbereidheid – in mensen, in innovatie en in bestuurlijke weerbaarheid. Het vergt politiek moed om door te pakken. Niet elk besluit is populair, maar dat hoeft ook niet. Ik pleit graag voor het erkennen van de prijs die bij zelfstandigheid hoort, én voor bestuurders die bereid zijn om noodzakelijke keuzes te maken; ook als die op weerstand stuiten. 'Die bestuurlijke helderheid is van groot belang om geloofwaardig en slagvaardig te blijven opereren.’ 

Tips voor nieuwe bestuursperiode 

Gemeenten maken zich op voor de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2026. Nieuwe besturen en bestuursakkoorden moeten worden gevormd. Wilt u met BMC in gesprek over de bestuurskracht in uw organisatie of gemeente? U leest hier meer terug over onze dienstverlening.

1 De K80 vertegenwoordigt de kleine gemeenten tot 25.000 inwoners en behartigt ook hun belangen in verschillende netwerken en overleggen. Vanuit de overtuiging dat juist op die schaal kan worden bijgedragen aan de ambities, thema’s en uitdagingen op alle niveaus. Ten tijde van dit dubbelinterview bekleedde mevrouw Weststeijn - toen nog als burgemeester van Rozendaal - de nevenfunctie van vicevoorzitter van de K80.