BMC visie op regionale samenwerking

Waarom (nu) de focus op regionale samenwerking? 

Regionale samenwerking heeft, naast bestaande structuren, een steeds prominentere plek ingenomen in het gehele publieke domein. Dit komt deels door de toenemende complexiteit van maatschappelijke uitdagingen die de grenzen van individuele organisaties en bestuurslagen overstijgen, ongeacht of het om gemeenten, zorginstellingen, onderwijskoepels, of andere publieke entiteiten gaat. Deze samenwerking vraagt niet alleen om strategische afstemming, maar ook om de actieve betrokkenheid en empowerment van medewerkers op alle niveaus, want wie het doet, doet er toe.

Regionale samenwerkingsverbanden ontstaan en ontwikkelen zich vaak omdat vraagstukken als zorg, energietransitie, circulaire economie en grootschalige gebiedsontwikkeling de lokale grenzen overstijgen. Daarnaast stimuleren het Rijk en de provincies steeds vaker regionale afspraken, waardoor interbestuurlijke samenwerking min of meer noodzakelijk wordt. Grote uitdagingen van dit moment: energietransitie, woningbouw, het betaalbaar en toegankelijk houden van de zorg en veiligheid. Deze vraagstukken vereisen vaak een gezamenlijke aanpak van diverse partijen, waaronder inwoners, in het publieke domein, overheden, zorginstellingen, onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties en soms ook met private partners. En deze vraagstukken vereisen in toenemende mate dat samenwerking meer op (slimme) data gebaseerd is, zodat de samenwerking ook leidt tot efficiëntie. 

De essentie van regionaal samenwerken, zo zien wij in de praktijk, ligt echter in het omgekeerde: het gaat om regionale partijen, publiek en privaat, die zelf het initiatief nemen. Zij stappen proactief naar voren op regionaal niveau, ontwikkelen een eigen agenda en bundelen hun krachten. Die intrinsieke motivatie komt voort vanuit een gezamenlijk gevoelde inhoudelijke opgave, urgentiegevoel. Die opgave die 'voel je' en die wordt idealiter niet door een ander/van hogerhand opgelegd. 

De betrokkenen zetten hun expertise en middelen in op een manier die naadloos aansluit bij de lokale omstandigheden. Dit betekent dat partijen uit de regio zelf bijeenkomen om, formeel of informeel, samen te werken, zonder een directe uitnodiging of sturing van het Rijk.

Hoewel het thema regionale samenwerking populairder is dan ooit, is het interessant om te zien dat de basis van de wetgeving rondom gemeenschappelijke regelingen (GR’en) al in 1950 is gelegd. Naast de bijna 300 gemeenschappelijke regelingen die Nederland in 2024 telde, bestaan er talloze minder formele samenwerkingsverbanden, netwerken, en ketensamenwerkingen binnen het gehele publieke domein.

Hoe verhouden wij ons hiertoe? 

Als kennis- en adviesbureau bevinden wij ons in het hart van dit dynamische speelveld. De complexiteit van de vraagstukken laat zien dat je niet zonder samenwerkingen kunt. Want de oplossing voor het probleem ligt niet bij, het is niet de verantwoordelijkheid van één partij. En het is vaak praktisch ook niet mogelijk om het bij één partij afgebakend neer te leggen. Dit vraagt om het samenbrengen van verschillende betrokkenen en belanghebbenden. Door kennis, capaciteit en middelen te bundelen, ontstaat meer slagkracht, innovatie en samenhang. Het resultaat: beter afgestemde en elkaar aanvullende oplossingen die echt werken voor de regio én haar leerlingen, cliënten en/ of inwoners. 

Deze noodzaak tot effectieve aanpak van maatschappelijke opgaven roept bij alle betrokken partijen fundamentele vragen op over de optimale inrichting van de samenwerking. Veelgestelde vragen zijn onder andere: hoe bepalen we wat de regio is? Hoe formuleren we een gezamenlijk en breed gedragen vertrekpunt dat zowel de complexiteit van de uitdagingen als de specifieke belangen van elke partner respecteert? Hoe zorgen we voor een heldere rol- en taakverdeling binnen het samenwerkingsverband, waarbij de bijdrage van de uitvoerende medewerkers erkend en gefaciliteerd wordt? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de gezamenlijke inspanningen een concrete, aantoonbare impact hebben op het leven van burgers en de kwaliteit van dienstverlening en hoe zorgen we ervoor dat de medewerkers die de uitvoering dragen zich eigenaar voelen en gefaciliteerd worden? 

Daarnaast speelt de vraag naar passende governance, financiële middelen en hoe om te gaan met een eventueel gevoel van onvoldoende grip op de regionale ontwikkelingen. Soms staat men zelfs nog aan de vooravond van een samenwerking en wordt de potentiële meerwaarde hiervan in het licht van de maatschappelijke opgaven verkend. Hierbij is het essentieel om te onderzoeken hoe de samenwerking de dagelijkse werkpraktijk van de medewerker beïnvloedt en verbetert. BMC beschikt over veel expertise op het gebied van financiën en bedrijfsvoering welke ingezet kan worden in zowel netwerksamenwerkingen als juridisch zwaardere vormen als een gemeenschappelijke regeling. 

Als bureau hebben wij kracht om te abstraheren en los te blijven van emoties. Met onze neutrale positie en domeinoverstijgende kennis en ervaring kunnen wij een cruciale rol spelen in het opzetten, begeleiden, implementeren, evalueren en professionaliseren van regionale samenwerkingen. Het gaat immers om zowel denkkracht (strategie) als slagkracht (uitvoering). Dat doen wij door los te komen van de individuele belangen van betrokken partners en op zoek te gaan naar de gemeenschappelijke belangen en uitgangspunten. Hierbij bieden wij als bureau tijdelijke expertise om te ondersteunen bij het inrichten van sturings- en samenwerkingsmodellen, het opleiden en coachen van samenwerkingspartners en het leggen van de koppeling tussen strategie en uitvoering. 

Waarom een BMC-brede visie? 

Om de complexe maatschappelijke opgaven zoals hierboven genoemd effectief aan te pakken, is regionale afstemming van grote meerwaarde. Door de krachten van gemeenten, regio's, provincies en het Rijk te bundelen, ontstaat de mogelijkheid om tot meer integrale en impactvolle oplossingen te komen. Echter, deze noodzaak tot samenwerking roept ook vragen op. Denk hierbij aan het bepalen van de meest effectieve vorm van deze meerlagige samenwerking, de afstemming van verschillende dynamieken tussen de diverse overheidsniveaus en de borging van een gezamenlijk overzicht in complexe processen.

Vanuit onze expertise in het begeleiden van samenwerkingsvraagstukken – of het nu gaat om samenwerking tussen publieke partners of tussen publieke en private partners – willen wij als BMC een heldere visie op regionale samenwerking formuleren. Wij zien onszelf als een samenwerkingspartner die het grotere geheel overziet en niet enkel focust op de afzonderlijke delen en belangen. Met onze brede kennis en ervaring zijn wij bij uitstek geschikt om een waardevolle bijdrage te leveren aan deze marktvraag. Het ontbreken van een expliciete BMC-visie op dit cruciale thema vormt de aanleiding om nu positie in te nemen op een wijze die kenmerkend is voor BMC.

Op dit moment komt het voor dat we leads ontvangen die qua vraagstelling en/of procesvoorstel niet bij ons gedachtegoed, waarden of onze overtuigingen passen. Het hebben van één visie op het thema gaat ons helpen om hierin keuzes te maken en positie te kiezen. Onze visie zorgt ervoor dat al onze klanten altijd de beste en nieuwste hulp krijgen van heel BMC. 

Regionale samenwerkingsverbanden ontstaan en ontwikkelen zich vaak omdat vraagstukken als zorg, energietransitie, circulaire economie en grootschalige gebiedsontwikkeling de lokale grenzen overstijgen. Daarnaast stimuleren het Rijk en de provincies steeds vaker regionale afspraken, waardoor interbestuurlijke samenwerking min of meer noodzakelijk wordt. Grote uitdagingen van dit moment: energietransitie, woningbouw, het betaalbaar en toegankelijk houden van de zorg en veiligheid. Deze vraagstukken vereisen vaak een gezamenlijke aanpak van diverse partijen, waaronder inwoners, in het publieke domein, overheden, zorginstellingen, onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties en soms ook met private partners.

De essentie van regionaal samenwerken, zo zien wij in de praktijk, ligt echter in het omgekeerde: het gaat om regionale partijen, publiek en privaat, die zelf het initiatief nemen. Zij stappen proactief naar voren op regionaal niveau, ontwikkelen een eigen agenda en bundelen hun krachten. Die intrinsieke motivatie komt voort vanuit een gezamenlijk gevoelde inhoudelijke opgave, urgentiegevoel. Die opgave die 'voel je' en die wordt idealiter niet door een ander/van hogerhand opgelegd.

De betrokkenen zetten hun expertise en middelen in op een manier die naadloos aansluit bij de lokale omstandigheden. Dit betekent dat partijen uit de regio zelf bijeenkomen om, formeel of informeel, samen te werken, zonder een directe uitnodiging of sturing van het Rijk.

Een gedeelde BMC missie en visie 

De BMC-missie is om effectieve en duurzame oplossingen te realiseren voor complexe maatschappelijke uitdagingen in het gehele publieke domein door middel van versterkte formele en informele regionale samenwerking. Wij geloven in de kracht van het bundelen van expertise, middelen en denkkracht, over de grenzen van individuele organisaties en bestuurslagen heen. Dit omvat expliciet het erkennen en benutten van de kennis, ervaring en motivatie van de medewerkers die deze samenwerking dagelijks vormgeven. Zo creëren we gedragen oplossingen die optimaal aansluiten bij de behoeften van burgers en de specifieke kenmerken van een regio. 

Onze primaire focus ligt er altijd op dat deze samenwerking – direct of indirect, op korte en/of lange termijn – een aantoonbaar positieve impact heeft op het leven van de inwoner, cliënt, leerling, patiënt of andere ontvanger van publieke diensten. En dat zij bijdraagt aan een betere, meer zinvolle en effectievere werkpraktijk voor de medewerkers binnen het publieke domein. Samen maken we meer mogelijk dan alleen.

Onze visie op regionale samenwerking is dat het een onmisbare factor is voor succes in de publieke sector, maar benadrukt dat dit alleen geldt wanneer deze samenwerking goed is ingericht. Onze visie op effectieve regionale samenwerking kent vier cruciale pijlers:

1. Gedeeld beeld van de opgave en visie: de basis van elke succesvolle regionale samenwerking is een duidelijke inhoudelijke opgave die breed gedragen wordt door alle betrokken partijen, een visie waar je gezamenlijk naar toe wil. In de totstandkoming van die gezamenlijke visie en om te komen tot impact, moet het werken aan en tijd investeren in een goede samenwerkingsrelatie een belangrijke randvoorwaardelijk zijn. Alleen zo kan er effectief worden samengewerkt.

2. Uitvoeringskracht en efficiëntie: om resultaten te boeken is mandaat en helderheid in de rol- en taakverdeling essentieel. Daarnaast moeten er gedragen processen en samenwerkingsafspraken, zoals governance, zijn die zorgen voor een soepele en productieve samenwerking, waarbij (publieke) middelen optimaal worden benut. Het uitgangspunt is dat deze manier van samenwerken complementair is op de (formele) besluitvorming.

3. Maatschappelijke impact: uiteindelijk draait het om het resultaat voor de doelgroep. De vraag die centraal staat is: wordt de inwoner, leerling of cliënt hier direct of indirect beter van? Regionale samenwerking moet aantoonbare positieve effecten hebben op de brede welvaart, kwaliteit van leven en / of de dienstverlening. Succesfactor in deze pijler is het actief en op een passende wijze betrekken van de doelgroep tijdens het proces van samenwerken.

4. Lerende aanpak: tot slot moet er sprake zijn van een lerende aanpak. Evalueren en monitoren, wendbaar zijn in je aanpak en leren van en met elkaar.

Kortom: wij zien een toekomst waarin regionale samenwerking de sleutel is tot het succesvol aanpakken van maatschappelijke opgaven. In een steeds complexere samenleving overstijgen uitdagingen de grenzen van individuele gemeenten en organisaties. Door gezamenlijk op te trekken, creëren we samenhangende en innovatieve oplossingen, versterken we het vertrouwen tussen partners en vergroten we de impact voor inwoners.

Voor gemeente Oldenzaal ontwierpen we een afwegingskader voor regionale samenwerking, met drie pijlers:

1. Motieven: Waarom regionaal samenwerken?
   (bv. efficiëntie, grensoverschrijdende aanpak)

2. Doelen: Wat wil Oldenzaal bereiken?
   (bv. kostenbesparing, beleidsdoelen)

3. Leidende principes: Onder welke voorwaarden?
   (bv. autonomie, heldere governance, meerwaarde inwoners)

Dit kader helpt Oldenzaal bij het beoordelen van regionale samenwerkingsinitiatieven.

Om de effectiviteit van een regionale samenwerking te waarborgen en de eerder genoemde pijlers te blijven toetsen, zijn wij overtuigd van de noodzaak tot regelmatige evaluatie en reflectie – een soort APK voor de samenwerking. Dit kan natuurlijk zonder directe aanleiding maar BMC kan ook een proces begeleiden wanneer de samenwerking merkbaar niet meer soepel verloopt. We gaan dan met de betrokken partijen terug naar de eerder genoemde cruciale pijlers. Teruggaan naar de bij de oprichting gestelde, of tussentijds bijgestelde, vraag is hierbij de allereerste stap. Volstaat de samenwerking nog in de huidige vorm?

Daarbij hoort ook de vraag naar de doelmatigheid: levert deze regionale samenwerking de beoogde resultaten op een efficiënte manier? Vragen als 'Voeren we nog steeds de juiste taken uit?', 'Is het nog steeds nodig om deze taken regionaal te beleggen?', 'Hebben we de juiste partners aan tafel?', 'Is er nog voldoende (financiële en niet financiële) draagvlak voor het regionaal samenwerken?' Levert dit (nog voldoende) impact op voor de doelgroep? moeten worden gesteld. En, wat als de conclusie is dat de samenwerking zoals die ooit is bedoeld niet langer nodig is? Ook dan ondersteunt BMC bij het ontvlechten van de huidige structuur en het borgen van opgedane kennis bij de deelnemende partners. 

“Een gevleugelde uitspraak is: stel niet uit tot morgen wat je vandaag doen kunt. En dit soort evaluaties heeft nooit urgentie… tot het te laat is en de samenwerking op knappen staat.”

Een door BMC ontwikkelde en beproefde methode voor deze fase kan de maatschappelijke sprint zijn. Met deze methode doorbreken we langdurige besluitvorming met een gestructureerde aanpak die leidt tot concrete oplossingen in vijf dagen.

BMC is betrokken geweest bij een groot aantal Regio Deals welke in het teken staan van het vergroten van de Brede Welvaart in de regio. Zo ook in de Regio FruitDelta Rivierenland waar onder begeleiding van BMC overheden, ondernemers, onderwijsinstellingen, ondernemende inwoners en andere partners zijn gekomen tot een bij de regio passende propositie. 

Deze gezamenlijke aanvraag heeft geleid tot een cofinancierings toezegging van het Rijk van € 22,5 miljoen.