Gegevensdeling in sociaal domein, zorg en veiligheid verruimd. Dat schept ook verplichtingen.

Gegevensdeling als knelpunt in complexe samenwerkingen

De maatschappij verandert. En het wordt er niet eenvoudiger op. Steeds meer vraagstukken vereisen samenwerking tussen partners, niet zelden uit verschillende domeinen. Soms omdat ze er allemaal over gaan, soms omdat ze er iets in kunnen betekenen en soms omdat ze, als ze niet betrokken worden, daar last van krijgen of kansen missen in de uitvoering van hun eigen taken en verantwoordelijkheden. Gemeenten hebben hier, vanuit hun regisserende rol, bij uitstek mee te maken. Eerder dit jaar publiceerde BMC een artikel over de samenwerking tussen het sociaal domein en het veiligheidsdomein: een snijvlak waarin je de onderlinge afhankelijkheden en de zoektocht om daar invulling aan te geven goed ziet. 

Een belemmerende factor in dergelijke samenwerkingen is niet zelden (onduidelijkheid over) de wettelijke mogelijkheden waar het gegevensdeling betreft. De huidige wetgeving faciliteert de gewenste samenwerking onvoldoende, of zit zelfs in de weg. In de praktijk worden met enige regelmaat houtje-touwtje oplossingen gevonden. Inmiddels is ook voor de wetgever duidelijk dat aanpassing van wetgeving noodzakelijk is en heeft daartoe ook stappen gezet. Met welke veranderingen moeten betrokkenen rekening houden? 

Nieuwe mogelijkheden

Er lopen inmiddels diverse wetgevingstrajecten om de mogelijkheden voor gegevensdeling te verruimen. Het gaat dan om uitwisseling tussen de (gemeentelijke) organisatie en de partners. Maar ook de mogelijkheden voor gegevensuitwisseling binnen de gemeentelijke organisatie worden verruimd. Concreet doelen wij hier op de Wet aanpak meervoudige problematiek sociaal domein (Wams), de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (Wgs) en de wijziging van de Wet gemeentelijke Schuldhulpverlening (WgS). 

De Wams moet het juridisch mogelijk maken dat persoonsgegevens van inwoners veel breder mogen worden gebruikt dan tot nu toe kan. De huidige sociaal domeinwetten staan toe dat persoonsgegevens worden verwerkt binnen een domein, maar niet tussen meerdere domeinen. Dat maakt een integrale benadering lastig. De Wams maakt mogelijk dat persoonsgegevens tussen de domeinen worden uitgewisseld en opnieuw mogen worden gebruikt bij een nieuwe of andere aanvraag. Daarnaast hebben ook samenwerkingspartners meer mogelijkheden om gegevens te delen. In sommige gevallen zijn ze ook verplicht gegevens te verstrekken als de gemeente vindt dat deze noodzakelijk zijn. Alex Commandeur schreef recent een uitgebreid artikel over de belangrijkste wijzigingen, waarborgen en aandachtspunten van de Wams. 

De Wgs biedt een grondslag voor een integrale aanpak op het gebied van zorg, veiligheid, toezicht en handhaving. Gemeenten werken hierbij samen met ketenpartijen zoals politie, het openbaar ministerie, GGD, belastingdienst en de Raad voor de Kinderbescherming. Doel van de wet is het optimaliseren van de samenwerking door het wegnemen van belemmeringen. De Wgs verplicht de samenwerkingsverbanden om maatregelen te nemen die waarborgen dat de gegevens transparant en rechtmatig worden verwerkt. 

Uit evaluaties van de WgS blijkt het belang om informatie over schulden makkelijker beschikbaar te maken. Daarmee kan vroegsignalering van problematische schulden worden versterkt en kan sneller worden ingezet op betere schuldhulpverlening. Om deze verbeteringen te realiseren wordt de WgS gewijzigd om gegevensuitwisseling voor schuldhulpverlening te faciliteren en tegelijkertijd naleving van de AVG te waarborgen. De wijziging van de WgS maakt de verdere gegevensuitwisseling mogelijk bij twee onderdelen van schuldhulpverlening: de vroegsignalering van schulden en het opstellen van een plan van aanpak voor schuldhulpverlening.

Verplichtingen

De Wams, Wgs en WgS gaan de juridische mogelijkheden voor uitwisseling en gebruik van gegevens verruimen. Deze verruiming brengt ook verplichtingen met zich mee. Ten eerste is van belang dat de informatiehuishouding op orde is. Er is in de nieuwe situatie veel informatie beschikbaar over inwoners, maar hoe zorg je dat die ook op de juiste plek komt en blijft? Voorkomen moet worden dat achteraf blijkt dat informatie in een zorg- of veiligheidssituatie wel beschikbaar was maar niet is gebruikt. Met alle gevolgen van dien. 

Ten tweede is van belang dat de inwoner vertrouwen heeft in de zorgvuldige omgang met zijn vaak gevoelige en vertrouwelijke gegevens. Dat vereist dat voldoende (beveiligings)maatregelen genomen moeten zijn voor een veilige gegevensverwerking. Het vraagt ook van gemeenten dat zij werkprocessen en informatiesystemen inrichten volgens de mogelijkheden van de Wgs WgS en Wams en de beginselen van de AVG. Tot slot vraagt het ook van gemeenten dat zij dit vastleggen. Daarmee worden kaders gegeven voor medewerkers en transparantie geboden richting de inwoners. 

Samenwerking: houding en gedrag

Ook als het gaat om keten- en netwerksamenwerking is er nog werk aan de winkel. Wetgeving alleen zal de praktijk niet veranderen. Bovenstaande wetten regelen dat gegevensuitwisseling mogelijk wordt, niet dat de gegevensuitwisseling ook daadwerkelijk zal plaatsvinden. Daarvoor is en blijft samenwerking in het netwerk cruciaal, evenals regie om die samenwerking tot stand te brengen en te onderhouden. Het vraagt ook een verandering van houding en gedrag van professionals, nog los van scholing/instructie en het vastleggen van procedures en werkafspraken. Vertrouwen is hierbij een thema: meer uitwisseling van gegevens betekent ook een nog grotere noodzaak voor zorgvuldigheid bij de ander en het vertrouwen dat die ook de benodigde zorgvuldigheid betracht. Hier speelt een goede informatiehuishouding, waarin waarborgen zijn ingebouwd, een grote rol. 

Conclusie

Er komen voor gemeenten en ketenpartners ruimere mogelijkheden voor het delen van gegevens binnen het brede zorg-, sociaal- en veiligheidsdomein. Ook kan al beschikbare informatie makkelijker opnieuw worden gebruikt. Maar noblesse oblige: deze ruimere mogelijkheden brengen ook verplichtingen met zich mee. Ze vragen om het goed en veilig inrichten van de werkprocessen en informatiesystemen. Dit om te voorkomen dat informatie wel beschikbaar is maar niet gevonden wordt als het echt moet. Maar ook voor het vertrouwen van de burger en de samenwerkingspartners in de wijze waarop de gemeente omgaat met (hun) gegevens. Duidelijke kaders voor medewerkers en een transparante communicatie, een van de beginselen uit de Algemene Verordening Gegevensbescherming, helpen daarbij. 

Er is nog tijd

Gelukkig hebben we nog even 1. De wetgevingstrajecten lopen nog en ook de inhoud kan daarbij nog wijzigen. Wij blijven dit voor u volgen.

Wilt u meer weten over wat dit voor uw organisatie gaat betekenen? Wij denken graag met u mee, bijvoorbeeld door een Inventarisatie van de aandachtspunten en het treffen van de nodige voorbereidingen. Neem gerust contact op met een van onze adviseurs! 

1. Inmiddels heeft de Eerste Kamer ingestemd met de WgS. De wetswijziging gaat op 1 januari 2021 in.