Van Oldambt naar Amstelveen: De effecten van de herverdeling van het gemeentefonds

De voorlopige effecten van de herverdeling van het gemeentefonds

Op 2 februari heeft demissionair minister van Binnenlandse Zaken Ollongren de Tweede Kamer geïnformeerd over de aanstaande herverdeling van het Gemeentefonds. De Nederlandse gemeenten ontvangen ongeveer de helft van hun inkomsten uit het Gemeentefonds. De totale omvang hiervan bedraagt ongeveer € 30 miljard. Een groot deel van dit bedrag wordt nu anders verdeeld. De totale omvang van de uitkering uit het Gemeentefonds neemt niet toe of af. Maar dat neemt niet weg dat de nieuwe verdeling winnaars en verliezers kent.  

Een voordeel voor de grotere gemeenten

Uit de analyses is gebleken dat de grotere gemeenten meer kosten maken voor het sociaal domein dan de kleinere gemeenten ten opzichte van de compensatie die daarvoor was opgenomen in de uitkering uit het Gemeentefonds. In deze herverdeling is dat nu rechtgetrokken. Met name de verdeelmaatstaven waar grotere gemeenten goed op scoren (inwoneraantal en centrumfuncties) wegen in de nieuwe verdeling zwaarder mee dan voorheen. Grosso modo heeft dat een positief effect voor de grotere gemeenten.

Een nadelig effect voor gemeenten met een zwakke sociale structuur

De studies die aan de herverdeling vooraf gingen wezen uit dat met name bij het sociaal domein de gemeenten met een zwakke sociale structuur werden overgecompenseerd ten opzichte van de gemeenten met een sterke of sterkere sociale structuur. Dat zagen we ook terug in de omvang van de algemene uitkering. Gemeenten in het noorden en het noordoosten van het land ontvingen verhoudingsgewijs een veel hoger bedrag aan algemene uitkering dan gemeenten elders. De maatstaven die betrekking hebben op de sociale structuurkenmerken van gemeenten wegen daardoor in de nieuwe verdeling minder zwaar mee dan voorheen. 

De aftrekpost voor OZB-inkomsten wordt verhoogd

Eerder was al aangekondigd dat de aftrekpost voor de OZB-opbrengsten zou moeten worden geactualiseerd. Het gemiddelde rekentarief, waar de aftrekpost op is gebaseerd, is geactualiseerd. Tot op heden werd dit tarief berekend over 80% van de WOZ waarden van woningen en over 70% van de WOZ-waarden van niet-woningen. Dit is nu opgetrokken naar 90% van zowel de WOZ-waarden van woningen, als van niet-woningen. De omvang van de aftrekpost neemt toe. Maar omdat de omvang van de uitkering uit het Gemeentefonds niet wijzigt, nemen de uitgaven maatstaven met een evenredig bedrag toe. Met name gemeenten waar de WOZ-waarden van bedrijven (niet-woningen) relatief hoog zijn gaan er op achteruit. 

Een lijst van alle gemeenten

Het Ministerie heeft een lijst gepubliceerd van de effecten voor de individuele gemeenten. Daarop kan iedere gemeente zien hoeveel ze er op voor of achteruit gaan.  De grootste verliezers zit dus in de hoek van de kleine(re) gemeenten met een zwakke sociale structuur en relatief veel bedrijfspanden in de gemeente. Grotere gemeenten met een relatief sterke sociale structuur en weinig bedrijvigheid gaan er verhoudingsgewijs op vooruit. En dat blijkt ook uit de cijfers. De gemeente Oldambt (Scheemda, Winschoten en Reiderland) in Groningen gaat er € 126 per inwoner op achteruit. Dat betekent een nadeel van bijna € 5 miljoen voor deze gemeente van ruim 38.000 inwoners.  De gemeente Amstelveen gaat er € 42 per inwoner op vooruit. Deze gemeente van ongeveer 91.000 inwoners kan daardoor naar verwachting in de eindsituatie bijna € 4 miljoen bijschrijven. 

De grootste verliezers in het noorden van het land

In het noorden van land (Groningen, Friesland en Drenthe) zitten voor het merendeel verliezers. Deze gemeenten gaan er als gevolg van de herverdeling er bijna zonder uitzondering op achteruit. De minister onderkent dat dit een gevolg is van de herverdeling. Een eventuele gerichte compensatie van deze gemeenten in het noorden en noordoosten van het land wordt als optie genoemd. Maar tot concrete toezeggingen op dit punt komt het niet. Dat wordt overgelaten aan een nieuw kabinet. 

En de klappen vielen al in het Noorden

Uit de analyses van de rekeningcijfers 2019 van BMC, die in augustus van het afgelopen jaar is gepubliceerd bleek al dat de gemeenten in het noorden van het land niet alleen verhoudingsgewijs veel inteerden op hun eigen vermogen, maar ook dat de solvabiliteit van deze gemeenten door een kritische grens zakte. Daar komt nu nog een somber perspectief bij. 

Adviesaanvraag aan de Raad voor het Openbaar Bestuur

De voorstellen zijn nu ter consultatie voorgelegd aan de Raad voor het Openbaar Bestuur. Ook de gemeenten krijgen nog de gelegenheid om te reageren op de voorliggende voorstellen. Invoering zal worden overgelaten aan een nieuw kabinet en is niet voor 2023 voorzien. Bij de invoering zal een overgangstermijn in acht worden genomen. Met de VNG is afgesproken een generiek ingroeipad te hanteren met een herverdeeleffect van maximaal € 15 per inwoner per jaar, voor zowel de gemeenten die voordeel hebben als de gemeenten die nadeel hebben van de nieuwe verdeling.

Meer informatie

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met onze adviseurs Erwin Ormel of Siemen Fuite.